W tym artykule skupiam się na tych przyczynach niepowodzeń, które miałem okazję obserwować w trakcie kilkunastoletniej współpracy z ecommercami o różnej skali działalności i na różnym etapie rozwoju. Błędy zdarzają się nie tylko na początku drogi, mogą dotyczyć też rozwiniętych firm

Warto zaznaczyć, że do zakończenia działalności prowadzi zazwyczaj kombinacja kilku czynników. Najwięcej błędów popełniamy naturalnie na początku, ale wraz ze wzrostem złożoności organizacji pojawiają się inne, poważniejsze wyzwania, które są w stanie sprawić, że nawet sprawnie działające e-commerce’y będą miały kłopoty.

Niewystarczające zaangażowanie

Rozmawiając z początkującymi przedsiębiorcami często można odnieść wrażenie, że mają oni mylne wyobrażenie na temat prowadzenia e-commerce. Cóż może być prostszego – postawię sklep, dodam zdjęcia i opisy, tanio kupię, drożej  sprzedam. Praktycznie wszystko zrobi się samo.

Bardzo często takie e-commercy powstają jako dodatek do innej działalności, czy pracy na etacie. O ile w takim podejściu nie ma nic złego - wiele udanych przedsięwzięć to projekty “po godzinach” - tak trzeba mieć świadomość, że jest to biznes, który wymaga sporo uwagi i czasu. Sama obsługa zamówień czy komunikacja z klientami jest niezwykle czasochłonna, a do tego dochodzi jeszcze prowadzenie działań marketingowych, zarządzanie stanami magazynowymi, obsługa zwrotów, optymalizacja strony i zarządzanie treścią, zarządzanie finansami, dbanie o zgodność z regulacjami prawnymi… lista obowiązków nie ma końca. 

Początkujący właściciel sklepu internetowego musi łączyć kilka ról:

• być ojcem-założycielem określającym wizję i strategię,
• zarządzać operacjami – codzienną obsługą zamówień, dbaniem o relacje z dostawcami usług i vendorami,
• być webmasterem – zarządzać stroną lub koordynować pracę z agencją / freelancerem odpowiedzialnym za sklep,
• marketing managerem – tworzyć i wdrażać strategię marketingową, dbać o zwiększanie ruchu na stronie,
• obsługiwać  klienta – odpowiadać na  zapytania, zarządzać skargami i reklamacjami,
• być księgowym – zarządzać finansami, prowadzić rachunkowość, rozliczenia z fiskusem, etc.

Rozpoczynając  biznes e-commerce musisz mieć po prostu świadomość, że rezultaty będą zależały od wysiłku, które włożysz w jego prowadzenie.

Wybór produktu

Częstym powodem problemów jest już sam wybór produktu. Wiele osób decyduje się na handel asortymentem, o którym nie ma pojęcia lub wybierają produkt, który jest “trudny” w sprzedaży online.

Decydując się na wybór produktu wybierajmy taki, o którym coś wiemy – idealnie byłoby, gdyby było to coś związanego z naszą pasją czy zainteresowaniami. Będziemy wtedy w stanie lepiej zrozumieć i odpowiedzieć na potrzeby klienta. Ułatwi to też  prowadzenie działań marketingowych, przygotowanie prezentacji produktu z uwzględnieniem tego, co rzeczywiście jest ważne dla kupującego, czy wskazanie UVP (unikalnej propozcyji wartości / unique value proposition) firmy i USP (unikalnej propozycji sprzedaży/Unique selling proposition) produktu. Dzięki temu mamy też szansę zbudować z klientem relację i zostać jego zaufanym doradcą. 

Działanie w określonej niszy znacznie zwiększa nasze szanse powodzenia - jesteśmy postrzegani przez klienta jako specjalista w danej dziedzinie, co sprawia, że chętniej kupi coś u nas. Prosty przykład – jeżeli klient szuka specjalistycznych butów startowych dla biegaczy znacznie bardziej prawdopodobne jest, że kupi je w sklepie oferującym “buty dla biegaczy” niż w sklepie sportowym, czy w sklepie oferującym różne rodzaj obuwia.

Sprawdź też, czy dany produkt opłaca się sprzedawać. Ile będzie kosztowało Cię pozyskanie czy produkcja, jakie będą koszty dostawy, wydatki na marketing, koszty operacyjne? Określ za ile musiałbyś sprzedawać ten produkt, żeby Twój biznes był rentowny i, co ważniejsze, sprawdź czy jesteś w stanie sprzedawać ten produkt w cenie, która będzie dla Ciebie satysfakcjonująca.

Jak sprawdzić czy na dany produkt jest popyt? Wykorzystaj narzędzia takie jak Google Trends, Amazon Best Sellers, social media, raporty branżowe, aby określić zainteresowanie danym produktem.

Jeszcze lepszym pomysłem będzie zwalidowanie, czy produkt rzeczywiście będzie się sprzedawał. Jest to krok, do którego gorąco namawiamy wszystkie nowe e-commercy. Zanim zdecydujesz się na wydatek dziesiątek i setek tysięcy złotych na uruchomienie “pełnoprawnego” sklepu, spróbuj jednej z dwóch dróg:

• sprawdź czy Twój produkt sprzeda się na marketplace’cach typu Allegro, Etsy, OLX, Empik, Amazon, eBay (w zależności od produktu i rynku docelowego),
• uruchom prosty sklep na platformie e-commerce w modelu SAAS (software as a service) takiej jak choćby Shopify – dodaj produkty, sprowadź ruch, uruchamiając kampanię PPC i sprawdź, czy będziesz w stanie wygenerować sprzedaż. Jeżeli nie widzisz sprzedaży, zastanów się co jest problemem? Cena? Słabej jakości produkt, niedostatecznie dobre zdjęcia lub opis? Źle dobrana grupa docelowa w kampanii marketingowej? Spróbuj zapytać klientów porzucających zakupy, dlaczego nie zdecydowali się na zakup.

‍

Brak odpowiedniego researchu i strategii

Kolejny często obserwowany błąd to brak zdefiniowania i zrozumienia z jednej strony swojej grupy odbiorców, a z drugiej otoczenia konkurencyjnego. Bez precyzyjnego określenia kim są moi klienci, dlaczego powinni kupić właśnie ode mnie (USP), kim jest moja konkurencja i dlaczego moi potencjalni klienci wolą kupować u niej (analiza konkurencji), będziemy poruszali się po omacku.

Dobrze rozpoznany rynek to klucz do zbudowania skutecznej strategii e-commerce. Jak zatem przygotować market research?

Stawianie klienta w centrum jest tym sekretnym składnikiem Twojego biznesu, który bezpośrednio wpływa na satysfakcję klienta, jego lojalność i przywiązanie do marki. Efekt, którego możesz się spodziewać to wzrost sprzedaży i wzrost Twojego e-commerce. Wiedzę zebraną w ten sposób możesz wykorzystać do poprawy customer experience, zbudowania lepszej oferty – rozszerzenia asortymentu, efektywniejszych działań marketingowych i budowania Twojej przewagi konkurencyjnej. Stawiając klienta w centrum strategii e-commerce, znacząco zwiększasz swoje szanse na sukces.

Brak biznes planu

Do głównych grzechów początkujących e-commerce’ów należy także brak biznes planu. Stworzenie takiego dokumentu pomaga zdefiniować cele biznesowe, zidentyfikować potencjalne wyzwania i opracować długofalowy plan realizacji tych celów.

Dobry biznes plan będzie zawierał elementy takie jak wizja i misja firmy, analizę rynku (wyzwania i sposób ich zaadresowania), opis asortymentu i strategię cenową, strategię marketingową, sposób pozyskiwania produktów, opis logistyki, technologie, oprogramowanie wspierające działalność.

Co najważniejsze, dobry biznes plan będzie zawierał przede wszystkim plan finansowy. Jego kluczowe komponenty to:

1. Prognoza przychodów w oparciu o prognozę sprzedaży - biorąca pod uwagę czynniki takie jak popyt, konkurencja, sezonowość, zmieniające się trendy.
2. Początkowe koszty jednorazowe i koszty stałe prowadzenia działalności.
3. Kapitał początkowy potrzebny na okres, w którym Twój sklep stanie się rentowny.
4. Prognozy cashflow - ile gotówki będziesz mieć na poszczególnych etapach rozwoju
5. Analiza progu rentowności - określony punkt, w którym Twój biznes stanie się opłacalny. Kiedy przychody przekroczą koszty i zaczniesz osiągać zyski.

Planując finanse Twojego biznesu zakładaj różne scenariusze. Załóż też wariant pesymistyczny (zrób margines na nieprzewidziane wydatki). Nie myśl życzeniowo – staraj się być maksymalnie obiektywny i realistyczny w swojej ocenie. W ocenie potencjału pomocne będą także opisane wcześniej techniki walidacji biznesu.

‍

Słaby lub przeciętny UX sklepu

Zacznijmy od tego, w jaki sposób definiujemy tutaj UX. W moim odczuciu jest to zagadnienie zbyt często upraszczane i sprowadzane do kwestii funkcjonalności (czy makiet funkcjonalnych – rozmieszczenia elementów na poszczególnych stronach i ich zachowania). W rzeczywistości mówiąc o UX powinniśmy myśleć o całości doświadczeń użytkownika online, a więc o:

• kwestii wydajności strony – czasu wczytywania poszczególnych podstron, płynności działania, niezawodności,
• estetyce – oprawa graficzna, kolorystyka, typografia, elementy graficzne, jakość zdjęć – wszystko to co wpływa na emocjonalny odbiór naszej marki,
• użyteczności – czy strona jest prosta i łatwa w obsłudze, czy użytkownik jest w stanie wykonać wszystkie pożądane działania, odszukać informacje i produkty,
• kwestii postrzegania i zaufania do marki – bezpieczeństwo zakupów, wiarygodność, opinie i oceny innych kupujących.

Skąd będziemy wiedzieli, czy nasz design jest wystarczająco dobry? Jest kilka czynników, które powinny dać nam do myślenia:

• Niskie współczynniki konwersji – jeżeli masz ruch na stronie, ale nie ma z niego sprzedaży, może to oznaczać, że design jest nieefektywny (ale może też oznaczać inne rzeczy np. że źle targetujesz swoje działania reklamowe),
• Duży współczynnik odrzuceń – użytkownicy szybko porzucają Twoją stronę bez angażowania się w dalsze działania (to może oznaczać problemy z postrzeganiem i zaufaniem do Twojego sklepu / marki),
• słabe czasy ładowania – jeżeli strona ładuje się zbyt długo, może to być bardzo frustrujące dla użytkowników, a w efekcie porzucą oni Twoją stronę.

Jeżeli masz wątpliwości co do jakości designu Twojego sklepu warto zainteresować się usługą audytu UX dla e-commerce. Relatywnie niewielka inwestycja jest w stanie bardzo szybko zwrócić się z nawiązką. Eksperci ds. użyteczności pomogą Ci zidentyfikować te obszary strony, które będą miały największe przełożenie na zwiększenie sprzedaży.

Wyróżnij się albo zgiń

Rozpoczynając sprzedaż e-commerce w większości przypadków będziesz musiał konkurować z innymi firmami oferującymi te same, podobne lub alternatywne produkty. Czasy “kto pierwszy, ten lepszy” w e-commerce już dawno mamy za nami i musisz w jakiś sposób wyróżnić się w oczach Twoich klientów.

Dlaczego jest to tak ważne?

W perspektywie długofalowej obniży znacząco Twój koszt pozyskania klienta - zamiast wpisywać w wyszukiwarkę “sklep dla biegaczy” klient będzie wpisywał nazwę Twojej marki. Rozpoznawalna marka z charakterem pomaga tworzyć bardziej angażujące komunikaty i kreacje reklamowe.

Co składa się na brand firmy e-commerce?

1. Identyfikacja wizualna - logo, charakterystyczna kolorystyka, elementy graficzne, która stanowią o unikalnym look & feel.
2. Osobowość marki - ton i styl komunikacji (formalny czy luźny, poważny czy zabawny?). Sposób komunikacji powinien odzwierciedlać Twoją misję, wizję i osobowości - powinien być spójny i powtarzalny we wszystkich kanałach komunikacji.
3. Wartości marki - czyli przekonania, które wspierasz i zasady, którymi kieruje się Twoja firma. Powinny być spójne i odzwierciedlać wartości Twojej grupy odbiorców.
4. Doświadczenia marki - całość doświadczeń, które mają klienci wchodząc w interakcję z Twoją marką - od wizyty na stronie po obsługę klienta, wszystko powinno być spójne i utrzymane w tym samym tonie.

Nieumiejętnie prowadzone działania marketingowe

Gdybym miał wskazać jeden obszar, na którym powinien skupić się początkujący właściciel e-commerce, to bez wahania wskazałbym marketing. Źle zaplanowane i prowadzone działania marketingowe to ten obszar, który ma największe przełożenie na to, że Twój biznes nie może odbić się od powierzchni, a co dopiero systematycznie się wznosić.

Błędów, które popełniają przedsiębiorcy w tym obszarze jest mnóstwo – do najczęstszych należą:

1. Wspomniany już wcześniej brak zdefiniowania i zrozumienia swojej grupy docelowej, przez co kampanie reklamowe są nietrafione. Tyczy się to zarówno samych kreacji reklamowych, jak i doboru kanałów, którymi docierasz do swoich odbiorców.
2. Skupianie się na pozyskaniu i zapominanie o utrzymaniu już zdobytego klienta. Marketing jest drogi, a raz pozyskani klienci są zazwyczaj bardziej dochodowi, a dodatkowo mogą generować nam polecenia.
3. Ignorowanie danych. Prowadząc działania marketingowe istotne jest, abyśmy rozumieli które z naszych kampanii działają, a które nie, tzn. które mają najlepszy zwrot z wydatków na kampanię (ROAS - return on ad spend).
4. Skupianie się przesadnie na PPC - najszybszym sposobem na sprowadzenie ruchu na sklep jest reklama płatna – czy to w Google Ads, czy w różnych kanałach social media. O ile jest to sposób, który jest w stanie generować nam ruch praktycznie od ręki i przez długi okres czasu, musimy zdać sobie sprawę, że jeżeli postawimy tylko na tę taktykę, możemy po jakimś czasie tego pożałować. Z biegiem czasu rynek może stać się coraz bardziej nasycony, nasze reklamy mogą się opatrzyć (i nawet ich nowe wersje tracą swoją skuteczność), może pojawić się konkurencja, co zmusi nas do tego, aby płacić za to same kliknięcie więcej (co w efekcie obniży nasze ROAS-y). Dlatego tak ważne jest, aby inwestować równolegle w inne kanały – SEO, tworzenie treści, tworzenie społeczności, social media, email marketing.
5. Skupianie się na celach krótkoterminowych – zapominanie o budowaniu pozycji marki, świadomości twojego brandu w oczach odbiorców. Niezrozumienie, czym jest lejek marketingowy i jak wygląda ścieżka zakupowa klienta.
6. Brak testowania i optymalizacji - nawet jeżeli masz skuteczne reklamy, ważne jest, aby cały czas próbować je optymalizować i ulepszać, testować nowe kreacje i pomysły na dotarcie do Twojej grupy odbiorców. Często zdarza się także, że po jednej nieudanej kampanii przedsiębiorcy stwierdzają, że dany kanał nie działa, nie licząc się z tym, że może po prostu brak im wiedzy, jak skutecznie prowadzić w nim kampanie reklamowe.
7. I wreszcie, zaskakująco częsty błąd początkujących e-commerce: brak zaplanowania pieniędzy na marketing. Wrzucenie całego budżetu w produkty, zdjęcia, silnik e-commerce bez pozostawienia jakichkolwiek lub nieproporcjonalnie małych nakładów na sprowadzenie ruchu na stronę jest prostą drogą do odniżonej lub zerowej sprzedaży w sklepie.

Niewystarczające zorientowanie na klienta

Z dotychczasowego tekstu można w łatwy sposób wywnioskować, że prowadzenie biznesu e-commerce (i nie tylko) bardzo mocno oparte jest o koncentrację na kliencie docelowym.  Rozumienie jego potrzeb i motywacji, wychodzenie naprzeciw jego oczekiwaniom, budowanie z nim relacji jest niezbędne, aby cały biznes mógł się realnie rozwijać i przynosić dochody.

Jak wspomniałem już wcześniej, utrzymanie klienta jest dużo tańsze, niż jego pozyskanie. Budowanie pozytywnych doświadczeń przekłada się bezpośrednio na lojalność, powtarzalność sprzedaży i może generować polecenia do kolejnych klientów. W jaki sposób dbać o odpowiedni customer experience?

1. Zadbaj o idealną obsługę klienta – szybkie odpowiedzi, dostępność, prokliencka postawa w sytuacjach konfliktowych. Postaraj się, aby klient był dobrze poinformowany o tym, co dzieje się z jego zamówieniem poprzez odpowiedni zestaw maili transakcyjnych, ale także oferując możliwości szybkiego kontaktu przez telefon, email, chat online, kanały social media, czy komunikatory takie jak Whatsapp, Messenger, etc.
2. Dotrzymuj obietnic – dbaj o terminowe dostawy i jakość produktu, umożliw klientowi śledzenie przesyłki, udostępnij łatwe zwroty i wymiany.
3. Oferuj spersonalizowane doświadczenia - segmentuj klientów, aby oferować im zróżnicowane doświadczenia i treści promocyjne w oparciu o ich preferencje, historię zamówień, czy inne zauważone zachowania.
4. Monitoruj wzmianki w internecie (np. Przez Brand24), odpowiadaj na negatywne opinie, dziękuj za te pozytywne izachęcaj klientów do udzielania feedbacku na temat Twoich produktów, czy doświadczeń zakupowych.

Klient w centrum to przepis na sukces zarówno początkującego, jak i każdego już rozwiniętego biznesu e-commerce.

Nieumiejętne zarządzanie zasobami

Zarządzanie zasobami staje się coraz bardziej złożonym procesem wraz ze wzrostem skali e-commerce. Problemy, które występują w tym obszarze są rozmaite:

1. Overstocking lub understocking, czyli nadmierne lub niewystarczające zatowarowanie. Ta pierwsza sytuacja może prowadzić do problemów z cashflow, zwiększonymi kosztami magazynowania, zablokowanym kapitałem, problemów z kredytami kupieckimi. Druga – może prowadzić do tego, że nie jesteś w stanie spełnić oczekiwań klientów, co może prowadzić do spadku satysfakcji, lojalności, a w efekcie sprzedaży. Do obu opisanych powyżej sytuacji mogą prowadzić zarówno nietrafione prognozy popytu, jak i nieprzewidywalne zmiany makro-ekonomiczne, geopolityczne czy nowe trendy.
2. Problem z overstockingiem może doprowadzić także do problemu przestarzałych zapasów – rozumianych dosłownie jako produkty, których termin ważności minął lub jako produkty, na które skończyły się popyt i zapotrzebowanie. 
3. Wzrost kosztów fullfilmentu - nieefektywne magazynowanie może doprowadzić do błędów w kompletowaniu zamówień, a to z kolei do opóźnień, zwrotów i dodatkowych kosztów realizacji zamówienia, co będzie skutecznie obniżało marżowość.

Rozwiązaniem powyższych problemów jest zazwyczaj wdrożenie oprogramowania do zarządzania zapasami i magazynem, monitorowanie danych sprzedażowych i analizowanie trendów sprzedaży.

Pandemia pokazała nam jak bardzo cały sektor e-commerce i światowy handel zależny jest od efektywnych łańcuchów dostaw. Skrócenie łańcucha dostaw staje się priorytetem dla większości rozwiniętych e-commerce-ów. Czy to poprzez dywersyfikację i uniezależnienie się od pojedynczego źródła zaopatrzenia czy poprzez wzmacnianie relacji z dostawcami, aby wspólnie prognozować zapotrzebowanie i usprawniać komunikację.

“Niepoliczona” firma

Brak proaktywnego i strategicznego podejścia do planowania i kontroli finansów to zmora większości e-commerce-ów. Bycie tzw. policzoną firmą jest krytyczne dla zdrowego biznesu. Brak należytej opieki nad finansami prędzej czy później prowadzi do problemów z płynnością finansową, nadmiernym zadłużeniem, niemożliwością inwestowania w dalszy rozwój.

Najczęstsze błędy, które mieliśmy okazję obserwować w tym obszarze to:

1. Nieplanowanie czy nieuwzględnianie wszystkich wydatków w budżecie (lub w ogóle brak budżetu e-commerce).
2. Brak monitoringu kluczowych wskaźników zdrowia finansów - bez dokładnych i aktualnych danych ciężko podejmować trafne i rozsądne decyzje. Aby temu zapobiec, należy mieć nawyk lub procedurę cyklicznego sprawdzania mierników takich jak rentowność, marża na sprzedaży czy przepływy pieniężne.
3. Brak kontroli finansowej. Aby zapobiec nadmiernym wydatkom konieczne jest wdrożenie procesów zatwierdzania wydatków i systematycznego ich kontrolowania.

Nadmierne wydatki na marketing. Oczywiście marketing jest motorem napędowym sprzedaży, ale bez precyzyjnego budżetu marketingowego i śledzenia ROI z działań marketingowych łatwo jest doprowadzić do sytuacji, w której może zabraknąć środków na inne obszary funkcjonowania i rozwoju firmy.

Spoczęcie na laurach

Osiągnięcie sukcesu nie gwarantuje, że będzie to stan permanentny – rynek e-commerce jest bardzo dynamiczny i podatny na to, co dzieje się na świecie. Żaden biznes nie funkcjonuje w próżni i musi liczyć się ze wzrostem konkurencji - pandemia Covid-19 wymusiła na większości firm przeniesienie się do świata online i pokazała jednocześnie, jak bardzo zawodne mogą być globalne łańcuchy dostaw.

Równolegle do zmian makroekonomicznych ewoluują oczekiwania klientów. Przedsiębiorcy e-commerce będą musieli sprostać nowym wyzwaniom technologicznym, ale też uwzględnić nowe trendy w zachowaniach konsumenckich takich jak choćby zakupy subskrypcyjne, voice commerce, augmented reality, sustainability i etyczne zakupy, social commerce, czy personalizacja. O największych trendach e-commerce 2023 roku pisaliśmy też tutaj.

Pomijanie zachodzących zmian i trzymanie się tego, co działało do tej pory może doprowadzić nawet najlepiej funkcjonujące e-commercy do bankructwa, stagnacji czy utraty części rynku na rzecz bardziej innowacyjnej konkurencji.

Podsumowanie

Aby podsumować powyższe kwestie, spróbujmy zadać sobie odwrotne pytanie – co wyróżnia te ecommercy, które odnoszą sukcesy i cały czas się rozwijają? Gdybym miał wskazać cechy wspólne tych firm, byłyby to następujące aspekty:

1. Stawiają klienta w centrum – klientocentryczne podejście jest zdecydowanie tą cechą, która w największym stopniu przekłada się na sukces e-commerce na każdym etapie rozwoju. Zrozumienie motywacji, preferencji, nawyków i zachowań zakupowych zidentyfikowanej wcześniej i przeanalizowanej grupy docelowej ustawia Twój biznes na odpowiedniej trajektorii. Doskonała obsługa klienta, aktywne słuchanie, budowanie bazy lojalnych klientów jest tym, co będzie wznosiło Twój biznes na wyższy poziom.
2. Posiadają wyróżnik, jasną propozycję wartości, odróżniają się od konkurencji - czy to przez unikalny produkt, usługę, model biznesowy, lub proces.
3. Prowadzą efektywny marketing i rozumieją siłę marki – analizują jak pracują pieniądze wydawane na marketing, co działa, a co nie. Inwestują w marketing krótkoterminowo, ale i długofalowo – budując rozpoznawalność marki, powiększając bazę stałych i lojalnych klientów.
4. Posiadają umiejętność strategicznego planowania – inwestują czas i wysiłek w określenie jasnych celów, budowanie roadmapy wzrostu czy opracowanie strategii marketingowej, strategii wchodzenia na nowe rynki i skalowania przedsiębiorstwa.
5. Stawiają na ciągłe innowacje i potrafią dostosować się do zmieniającego się rynku - obserwują zmieniające się trendy, aktywnie słuchają feedbacku i proponują odpowiedzi na potrzeby klientów.
6. Odpowiedzialnie podchodzą do zarządzania finansami – priorytetyzują stabilność finansową, przewidywalność, kontrolują wydatki, dbają o zdrowy cashflow. Podejmują decyzje w oparciu o dane liczbowe, kontrolują kluczowe wskaźniki zdrowia firmy.
7. Sprawnie zarządzają i organizują logistykę - rozumieją wagę efektywnej logistyki i procesów w firmie. Optymalizują i dywersyfikują łańcuchy dostaw, usprawniają proces realizacji zamówień, co zapewnia satysfakcję klientów.
8. Potrafią zbudować zespół - zatrudniają utalentowanych specjalistów, dbają o kulturę firmową, motywację i rozwój zawodowy swoich pracowników, co przekłada się na sprawne funkcjonowanie firmy.

Jak miałeś okazję się przekonać, liczba czynników, które decydują o być albo nie być sklepu e-commerce jest dość pokaźna. Celem tego artykułu nie jest przestraszenie czy zniechęcenie nowych przedsiębiorców do uruchomienia sklepu internetowego. Wręcz przeciwnie. Zależy mi na uświadomieniu czytelników, że prowadzenie e-sklepu nie musi być z góry skazane na niepowodzenie, jeżeli odpowiednio się do tego zabierzemy.

Chciałbym też wyraźnie podkreślić, że nie musisz od razu robić tych wszystkich powyższych rzeczy idealnie. Dużo ważniejsze jest, aby po prostu zrobić pierwszy krok, uczyć się w praktyce, zamiast wiecznie przygotowywać się do startu. 

Powodzenia!

‍